Herb i symbole Miasta

Od roku 1720 wzrastało zainteresowanie terenami Jaworzna, zwłaszcza ze strony zamożnych Niemców, którzy dokonywali zakupu ziem i tworzyli zakłady przemysłowe. Ze względu na bogactwo zasobów naturalnych powstawały także kopalnie, co generowało zapotrzebowanie na siłę roboczą, w konsekwencji czego zwiększała się liczba mieszkańców. Około roku 1760 przedsiębiorcy postanowili stworzyć pieczęć i herb dla gminy. Poszukując inspiracji dla projektu sięgnięto po legendę uwiecznioną w dokumentach z roku 1720.

W 1330 r. 20-letni wówczas Kazimierz [Wielki] został wezwany przez ojca Władysława Łokietka do Krakowa. Jechał wówczas z Wielkopolski i zatrzymał się na wzgórzu zwanym Pańska Góra. Napotkanych tu drwali, ścinających ocioskami dorodny jawor, zapytał co robią, na co te drzewa ścinają. Jeden z nich odpowiedział: “… jawor se zno lo tyk, co srybro sukajo.” (czyli “jawor ścinam dla tych, którzy srebra szukają”).

[za Kempiński Cz.: Kartki z dziejów Jaworzna. Cz. 1. Jaworzno 1986]

Legendę o herbie miasta w interesujący sposób przedstawił także Franciszek Ciołczyk:

Jaworznianie dobrze Łokietka poznali,

Chwalili bojowość, tak też Go wspierali:

Pędzili rabusiów obcych i rodzimych,

Dla porządku w kraju, dla bytów godziwych.

Dzięki tej postawie spokojnie się żyło,

Bogactwa przybyło – honoru przyrosło,

Spokój na kupieckich traktach tu zaistniał,

Czas rozwoju gwarków i osady nastał.

Kiedy syn Kazimierz z Wielkopolski wracał,

Z drużyną na Wawel – gdy Go Ojciec wezwał,

Szedł garbem wzniesienia jaworznickiej ziemi

Popatrzeć na włości tej Ojczystej części,

Zastał pracowitość Podgrodzian nie małą,

Dla tych co pod ziemią srebra szukają.

Z powagą królewską pochwalił więc drwali.

Z Pańskiej Góry spojrzał na niziny w dali,

Jeszcze raz na kmieci co jawor ścinali,

Orszak ruszył cwałem – za lasem zniknęli.

A po paru wiekach nowy rozwój nastał,

Gwarkowie zaczęli kopać złoto czarne,

Wójtowskie decyzje urząd już znakował,

Godłem wyróżnionym, dokumenty prawne.

Stąd Rajcowie Grodu pieczęci szukali,

O przemarszu Króla sobie przypomnieli,

Na rycerskiej tarczy znak szczególny dali:

Rozłożyste drzewo – w sukmanie dwóch drwali.

[Ciołczyk F.: Legenda o herbie miasta. “Co Tydzień” 1995, nr 25]

Nie ma zatem wątpliwości, że nazwa miasta pochodzi od drzewa jawor, choć spekuluje się ewentualne pochodzenie od popularnego, w czasach Leszka Białego, imienia Jawor. Ostateczna nazwa wykształciła się po wielu modyfikacjach: Jawor, Jaworno, Jaworze, Jawórz. Jaworzno, jako nazwa wsi, pojawia się już w pierwszej połowie XIII wieku w dokumentach majątkowych klasztoru benedyktynek w Staniątkach.

Hasło dotyczące Jaworzna znalazło się także w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, wydawanym w latach 1880-1914.

Jaworzno (z Pechnikiem, Niedzieliskami, Jeziorkami i Jęzorem), mko w pow. chrzanowskim, pod 36 st. 57` wschod. dług. od Ferro i 50 st. 12` szer. półn., leży w okolicy równej, piaszczystej, w pobliżu granicy królestwa polskiego i Szląska pruskiego. Do J. prowadzi wicynalna kolej ze stacyi kolei Ces. Ferdynanda w Szczakowy. Mko słynne z powodu rozległych kopalń węgla kamiennego i galmanu na 5131 mieszk. t. j. samo J. 4178, t. zw. Kolonia 403 a Niedzieliska 550 (izr. 25 proc.). W J. znajduje się kościół parafialny, szkoła czteroklasowa i jednoklasowa i apteka na przedmieściu Pechniku, gwarectwo, urząd poczt. I telegraficzny. Kopalnie węgla leżą obok miasteczka. mianowicie w południowej stronie szyby Heleny, Karola i Dohmsa, w zachodniej Nowa Wieliczka, w północnej w Pechniku szyb Edwarda i Leopolda. Kopalnie należą w części do gwarectwa jaworznickiego, w części do Hugona Lubecke z Wrocławia, spadkobierców Gust. Kramsta i Dohmsa. Ludność trudni się głównie górnictwem. Kopalnie węgla kam. rozciągają się na płn. do granicy, na wschód do Sierszy i Luszowskich gór […].

Istnieje kilka wersji herbu (można doliczyć się nawet kilkunastu wariantów). Na przestrzeni dziejów dokonywano zmian wyglądu postaci, planszy, obramowania, kolorystyki, detali. Rozpowszechniony dzisiaj wizerunek dwóch drwali przy jaworze można odnaleźć w dokumentach Jaworznickiego Gwarectwa Węglowego z XIX wieku (1853 r.). Herb wsi Jaworzno z tego okresu przedstawiał dwóch drwali z uniesionymi wysoko siekierami i jawor znajdujący się pomiędzy nimi. Wykorzystywany był w pieczęci urzędowej do końca XIX wieku, kiedy pojawiły się nowe wersje – z nieco odmienionym godłem i napisem “Urząd Gminy w Jaworznie” oraz z wizerunkiem drwali i napisem “Zwierzchność Gminna Jaworznie” (stosowana przez naczelnika gminy). Kolejna zmiana herbu została odnotowana w 1913 r. – postacie drwali zostały zróżnicowane względem siebie – różni je postawa, strój, detale. Z kolei w dokumencie z 5 kwietnia 1919 r., pojawia się odcisk herbu z legendą: “Urząd Miejski w Jaworznie”. W okresie międzywojennym stosowana była również pieczęć z napisem “Zarząd Miejski w Jaworznie”. Największa zmiana w wyglądzie herbu nastąpiła pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. Herb, przedstawiający górnika ze wzniesionym kilofem przy ścianie węgla i zielone drzewo w tle, ściągnął na siebie falę krytyki, dlatego 28 stycznia 1966 r. Rada Miejska przywróciła dawny, dobrze znany wizerunek.

Stosowany herb to tarcza w kształcie zamkniętej od góry litery “U”. Na białym tle widnieją wizerunki dwóch zwróconych ku sobie drwali z siekierami, ubranych w długie, popielate sukmany przepasane czarnymi pasami. Jeden z drwali ma na głowie czapkę rogatywkę w kolorze płaszcza, drugi z kolei ma głowę nieokrytą. Na nogach mają wysokie, brązowe buty z cholewami. Nad nimi góruje zielony jawor z rozłożystą koroną.

Obowiązujący herb miasta.

Źródło: http://www.um.jaworzno.pl/pl/nasze_miasto/herb_i_sztandar_miasta

W 2011 r. Muzeum Miasta Jaworzna podjęło inicjatywę wyboru imion dla herbowych drwali. Mieszkańcy miasta zgłaszali swoje propozycje, spośród których jury konkursowe wybrało 10 par imion. W drodze głosowania zwyciężyły imiona Jawo i Jawko. Na drugim miejscu uplasowali się Jaworek i Sosinek, a na trzecim Borek i Gwarek.

W 2011 roku, w Niepołomicach, powstał ważący 800 kg odlew ponad 3-metrowego drwala. Autorem projektu jest profesor ASP w Krakowie, Andrzej Zwolak, który ze szczególną uwagą odwzorował strój nawiązujący do tradycji krakowskich. Rzeźba z brązu ściśle nawiązuje do heraldyki Jaworzna i przedstawia drwala zmierzającego w stronę rynku, czyli serca naszego miasta. Pierwszy z dwóch posągów ustawiono 23 listopada 2012 r. na rondzie – skrzyżowaniu Trasy Śródmiejskiej z ulicą Matejki. 18 kwietnia 2013 roku na odnowionym Rynku zasadzono jawor – symbol Miasta. 30 sierpnia tego samego roku pojawiła się pod nim rzeźba drwala. Posąg mający wysokość ok. 1,80 m powstał, tak jak pierwszy, w pracowni w Niepołomicach pod okiem prof. Zwolaka. Druga rzeźba przedstawia drwala odpoczywającego w cieniu drzewa, w oczekiwaniu na towarzysza pracy. Jaworznicki drwal na Rynku doskonale wkomponował się w krajobraz i błyskawicznie stał się charakterystycznym elementem odnowionego Śródmieścia.

Warto także nadmienić, że od wielu lat w miesiącu czerwcu obchodzone są Dni Jaworzna.

Wybrana bibliografia

Drwal? Już się robi. „Tydzień w Jaworznie” 2012, nr 45, s. 5.

Drwal już odpoczywa. „Extra” 2013, nr 26, s. 16.

Dudzik P.: Słów kilka o herbie Jaworzna. „Extra” 2013, nr 32, s. 8.

Gierasimowicz Z. : Miasto z jaworem w herbie. „Gazeta Krakowska”

Herb miasta Jaworzna. „Sokół Jaworznicki” 2000, nr 1, s. 5

Jamróz P.: Rondo drwala na ukończeniu. „Co Tydzień” 2012, nr 48, s. 2.

Jaworzno wczoraj i dziś [Informator]. Jaworzno : Urząd Miasta, 2005.

Na rondzie stanie drwal. „Tydzień w Jaworznie” 2012, nr 3, s. 1.

Rodowód miasta : dni Jaworzna 2-4 czerwca 1978 [Druk ulotny]. Jaworzno : Urząd Miasta, 1978.

Runicka M.: Na początku była nazwa. „Co Tydzień” 1999, nr 14, s. 9.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wyd. pod red. Filipa

Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego. T. III. Warszawa 1880-1902.

Uchwała Nr 8/31/66 Miejskiej Rady Narodowej w Jaworznie z dnia 28 stycznia 1966 r.

Węglarz A.: Prezydent o herbie. „Co Tydzień” 1992, nr 29, s. 5

Z dziejów Jaworzna. W: Jaworzno `94. Jaworzno 1995.

Zielonka A.: Będzie drugi drwal. „Dziennik Zachodni” 2013, nr 51, dodatek Jaworzno nr 9, s. 7.

Zielonka A.: Drwal stanie na rondzie. „Dziennik Zachodni” 2012, nr 168, dodatek Jaworzno nr 30, s. 2.

Zielonka A.: Drwal stoi już na miejskim rondzie. „Dziennik Zachodni 2012, nr 280, dodatek Jaworzno nr 48, s. 3.

Zielonka A.: Drwal z brązu skierowany w stronę rynku. „Dziennik Zachodni” 2012, nr 268, dodatek Jaworzno nr 46, s. 8.

Zielonka A.: Jawor rośnie już na rynku. Czekamy na drwala. „Dziennik Zachodni” 2013, nr 98, dodatek Jaworzno nr 17, s. 1, 3.

Znamy imiona drwali. „Tydzień w Jaworznie” 2011, nr 44, s. 6